Rusya-Ukrayna doğalgaz anlaşmasında yeni kriz ihtimali

Son tarihe sadece günler kala, görüşmeler gergin geçiyor.

Ukrayna Devlet Başkanı Volodimir Zelenski, Fico’yu Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin ile gizli işbirliği yapmakla suçlarken, Fico, Ukrayna’ya elektrik tedarikini kesmeyi de içeren misilleme tehditlerinde bulundu.

Görüşmeler hakkında bilgi sahibi olan diplomatlar için gerilimin tırmanması sürpriz değil. İki eski ortak arasında gaz transiti konusunda geçmişte yaşanan anlaşmazlıklar, akışların bir gecede kesilmesine ya da azaltılmasına ve anlaşmaların son dakikada yapılmasına neden olmuştu.

Avrupa’da ve diğer ülkelerdeki enerji tüccarları, endüstri liderleri ve siyasetçiler ise bundan sonra neler olabileceğine dair ipuçları için üç lideri izlemeye devam ediyor.

Ukrayna Devlet Başkanı Volodimir Zelenskiy, Kremlin’in savaş makinesine fayda sağlayan Rus gazının mevcut anlaşma sona erdikten sonra Ukrayna üzerinden geçişine izin vermeyeceğini defalarca dile getirmişti.

Zelenskiy, Rusya dışındaki ülkelerden gaz taşınmasına açık olduğunu söyledi ki görüşmeler hakkında bilgi sahibi olan kişiler bu seçeneğin tamamen masadan kalkmadığını söylüyor.

Ukrayna altyapısına yönelik riskler artabilir

Ukrayna lideri bu kararı verirken ülkenin 38 bin 600 kilometrelik doğalgaz boru hattı sistemini koruma ihtiyacını da göz önünde bulundurmak zorunda.

Dünyanın en büyükleri arasında yer alan bu ağ, son 3 yıldır Rus gazı aktığı için saldırılardan kurtuldu.

Bu durum sona ererse, gaz depolama tesisleri ve güç kaynakları gibi sistem de hedef alınabilir.

Bu aynı zamanda kış aylarında Ukrayna’daki evlerin ısıtılmasını zorlaştıracak teknik zorluklar yaratma riskini de ortaya çıkarıyor.

Hem Putin hem de Fico için en kârlı seçenek Avrupalı alıcıların doğrudan Gazprom’dan gaz almaya devam etmeleri olacaktır.

Bilgi sahibi kaynaklara göre bu durumda Rusya gelirini aracılarla paylaşmak zorunda kalmadan AB pazarında kalmaya devam edecek ve Slovakya da ek transit maliyetlerinden tasarruf edecek.

Ukrayna Dışişleri Bakanlığı Cuma günü yaptığı açıklamada görüşmelerin devam ettiğini ve bir son dakika anlaşmasının tamamen göz ardı edilemeyeceğini söyledi.

Savaştan önce Avrupa Birliği’nin yürütme kolu Kiev ve Moskova arasında transit anlaşmaları yapılmasına yardımcı oluyordu. Şimdi ise Avrupa Komisyonu, birliğin enerji kaynaklarını Moskova’dan uzaklaştırma ve yenilenebilir enerji kaynaklarını büyütme çabaları nedeniyle müzakerelerin dışında kalıyor.

Komisyon bunun yerine, alternatif kaynakların mevcut olduğunu ve bölgedeki gaz depolama seviyelerinin yüksek olduğunu vurguluyor.

AB’nin yürütme organı şubat ayında, Kremlin’in siyasi bir silaha dönüştürdüğünü söylediği Rus fosil yakıtlarının kullanımını daha da azaltacak bir plan açıklayacak.

Ancak bu planın uygulanması üye ülkelere bağlı: Slovakya ve Macaristan’a boru hattı akışının yanı sıra, Rus sıvılaştırılmış doğalgazı da Fransa, Belçika ve İspanya’daki limanlara sevk ediliyor.

AB üzerindeki etkisi enerjinin ötesine geçebilir

Stratejik istihbarat firması PRISM’in kıdemli analistlerinden Bota Iliyas da birlikteki bazı ülkelerin Rus enerji tedariğinden yeterince bağımsız hala gelmediği belirterek, “Rus gazı konusundaki tartışma AB üyeleri arasındaki uçurumu daha da derinleştirecek ve Rusya’nın Avrupa tarafından Ukrayna’ya verilen desteğin kırılması beklentileriyle uyumlu bir tablo oluşturacak” uyarısında bulunuyor.

Komisyon bu ayın başında yaptığı açıklamada, Ukrayna üzerinden gaz akışının sona ermesinin Avrupa gaz fiyatları üzerinde “ihmal edilebilir” bir etkisi olacağını belirterek, piyasaların transit anlaşmasının sona ermesini zaten fiyatlandırdığını kaydetti.

Avrupa gaz fiyatları, soğuk ve rüzgarsız hava dönemleri nedeniyle hızla tükenen gaz rezervleri yanı sıra arz kesintileri beklentisiyle bu yıl yüzde 48 arttı.

Maliyetler hala enerji krizi sırasında ulaşılan 2022 rekorlarının çok uzağında olsa da, hane halklarını ve üreticileri etkileyecek kadar yüksek.

Rusya ve Ukrayna arasında hükümetler arası bir anlaşmanın olmaması, Avrupalı şirketlerin dahil olduğu bir ticari anlaşmayı zorlaştırsa da ihtimal dışı bırakmıyor.

Slovakya’nın gaz şirketi Slovensky Plynarensky Priemysel AS ve gaz şebekesi operatörü Eustream AS (Macaristan’ın MOL Hungarian Oil and Gas Plc. şirketi, ticaret birlikleri ve Avusturya ve İtalya’dan büyük endüstriyel müşterilerle birlikte) Zelenskyi’yi sevkiyatların devam etmesine izin vermeye çağırdı.

Tartışılan hacim yılda 15 milyar metreküp, yani şu anda Ukrayna boru hatlarından geçen miktar.

Fico da geçtiğimiz Pazar günü Putin ile yaptığı görüşmenin ardından, Rusya’nın Ukrayna üzerinden Batı’ya gaz sevkiyatına devam etmeye hazır olduğunu ancak Kiev’in tutumu nedeniyle bunun 1 Ocak’tan sonra “pratikte imkansız” olacağını söyledi.

Buna karşılık Zelensky, Rus gazının transit geçişinin sona ermesi halinde Slovakya’nın maruz kalacağı ek maliyetleri Fico’ya tazmin etmeyi teklif ettiğini söyledi.

Ayrıca Avrupa Komisyonu tarafından talep edilmesi halinde Rus olmayan yakıt sevkiyatına izin vermeye hazır olduğunu da söyledi ki Slovak liderin bu teklifi reddettiğini iddia etti.

Fico’nun cuma günü geç saatlerde Facebook’ta yayınladığı bir videoda, akışların durması halinde durumu değerlendireceğini ve Ukrayna’nın şebeke kesintileri sırasında ihtiyaç duyduğu elektrik tedarikini durdurmak da dahil olmak üzere potansiyel karşılıklı önlemleri değerlendireceğini söylemesiyle tartışma daha da tırmandı.

Fico’ya göre Rus gazının transit geçişinin sona ermesi AB’ye önümüzdeki 2 yıl içinde enerji maliyetlerinde 120 milyar euro (125 milyar dolar) ek maliyet getirecek.

Slovakya Başbakanı, “Rus doğal gazının Ukrayna üzerinden transit geçişini durdurmak sadece içi boş bir siyasi jest değildir.

Bu son derece maliyetli bir harekettir ve bedelini Avrupa Birliği olarak biz ödeyeceğiz” ifadelerini kullandı.

Olası alternatifler

Son tarih yaklaşırken alternatif çözümler üzerinde duruluyor.

Görüşmeler hakkında bilgi sahibi olan kişilere göre SPP, Azerbaycan’ın kamu sahipli petrol şirketiyle Azerbaycan gazı tedariki konusunda görüşmeler yapıyor.

Bunun için Gazprom ve Socar arasında, Azerbaycanlı şirketin Avrupalı alıcılara teslim etmek üzere Rusya’dan ilgili miktarlarda gaz satın alacağı bir takas gerekebilir.

Konuyla ilgili bilgi sahibi kaynaklara göre Macaristan Başbakanı Viktor Orban da Rus gazının satış yerinin Rusya ile Ukrayna arasındaki fiziki sınıra taşınmasını önerdi; böylece gazın mülkiyeti Avrupalı alıcılara geçecek ve Ukrayna AB ile yaptığı serbest ticaret anlaşması çerçevesinde transit geçişi sağlamak zorunda kalacak.

Son tarih yaklaşırken alternatif çözümler üzerinde duruluyor.

Görüşmeler hakkında bilgi sahibi olan kişilere göre SPP, Azerbaycan’ın kamu sahipli petrol şirketiyle Azerbaycan gazı tedariki konusunda görüşmeler yapıyor.

Bunun için Gazprom ve Socar arasında, Azerbaycanlı şirketin Avrupalı alıcılara teslim etmek üzere Rusya’dan ilgili miktarlarda gaz satın alacağı bir takas gerekebilir.

Konuyla ilgili bilgi sahibi kaynaklara göre Macaristan Başbakanı Viktor Orban da Rus gazının satış yerinin Rusya ile Ukrayna arasındaki fiziki sınıra taşınmasını önerdi; böylece gazın mülkiyeti Avrupalı alıcılara geçecek ve Ukrayna AB ile yaptığı serbest ticaret anlaşması çerçevesinde transit geçişi sağlamak zorunda kalacak.

Putin Perşembe günü Macaristan, Slovakya, Türkiye ya da Azerbaycan’ın Ukrayna üzerinden sevk edilen gazın kontrolünü ele geçirmesine olanak tanıyacak çeşitli önerileri kabul etti.

Ancak Gazprom’un uzun vadeli sözleşmeleri nedeniyle böyle bir düzenlemenin hayata geçirilmesinin kolay olmayacağının da altını çizdi.

Rusya şubat 2022’de Ukrayna’nın işgalinden önce, AB’nin en büyük gaz tedarikçisi konumundaydı ve bloğun ithalatının yüzde 40’ından fazlasını sağlıyordu.

Savaşın patlak vermesi ve tedarikin kesilmesinin ardından ise Avrupa Rus enerjisinden uzaklaşmayı hızlandırdı.

Geçtiğimiz yıl Rus gazı AB ithalatının yaklaşık yüzde 8’ini oluşturdu.

Stratejik riskler

CEPA düşünce kuruluşu ve Pennsylvania Üniversitesi Kleinman Enerji Politikaları Merkezi’nde kıdemli araştırmacı olan Benjamin L.

Schmitt, Rus gazının Ukrayna üzerinden transit geçişine daha fazla izin verilmesinin, AB’nin Rusya ile artık her zamanki gibi iş yapamayacağı mesajını da zayıflatacağını söyledi.

Schmitt bir araştırma notunda “Riskler daha yüksek olamazdı.

Kremlin’in kontrolündeki Gazprom ile açık bir sözleşme uzatımı yoluyla ya da başka bir isim altında fiilen Rus gaz transitinin herhangi bir şekilde devam etmesi Ukrayna için tehlikeli olacaktır” uyarısında bulundu.