Ölmeden Evvel Kesinlikle İzlemeniz Gereken 15 Sinema

Dünya sineması, insanoğlunun en önemli sanat ve irtibat araçlarından biri. Kimi sinemalar ise yalnızca gösterildiği periyotta değil ortadan geçen onlarca yıla rağmen hala izleyiciyi tesiri altına alıyor. Bu eserler sadece görsel zenginlikleriyle değil, anlattıkları kozmik hikayeler ve insan ruhuna dokunma biçimleriyle de kült mertebesine yükseliyor.

Sinema tarihinin en önemli üretimlerini bir ortaya getirdiğimiz bu listede farklı periyotlardan ve cinslerden seçtiğimiz 15 sineması sizlerle paylaşıyoruz. Bu filmler, sinema eleştirmenlerinden tam not almakla kalmayıp, izleyicide derin izler bırakan, bazen düşündüren, bazen duygulandıran, ama her vakit etkileyici üretimler. İster sinema tutkunu olun, ister yeni keşiflere açık bir izleyici, bu filmleri hayatınızın bir noktasında kesinlikle izlemelisiniz.

Kader (Casablanca)

1942 yılında Michael Curtiz direktörlüğünde çekilen Casablanca, sinema tarihinin en ikonik aşk öykülerinden birini anlatıyor. II. Dünya Savaşı sırasında Fas’ın Kazablanka kentinde geçen sinema, Humphrey Bogart’ın canlandırdığı Rick Blaine isimli Amerikalı sürgün ve İngrid Bergman’ın canlandırdığı eski aşkı Ilsa Lund ortasındaki imkânsız aşkı bahis alıyor.

Rick, Kazablanka’da bir gece kulübü işletiyor ve Nazi işgalinden kaçan insanların uğrak noktası olan bu yerde siyasetten uzak durmaya çalışıyor. Lakin bir gün eski aşkı Ilsa, Nazilere karşı direniş lideri olan kocası Victor Laszlo ile birlikte Rick’in kulübüne geliyor. Rick, Ilsa ile olan duygusal bağından ötürü, onun ve kocasının Amerika’ya kaçmasını sağlayacak seyahat dokümanları konusunda bir seçim yapmak zorunda kalıyor.

Film, tansiyonun ağır olduğu bir periyotta aşk, fedakârlık ve vatanseverlik temalarını işliyor. “Bunu senin için, Paris için yapıyorum” ve “Sanırım bu mükemmel bir dostluğun başlangıcı” üzere replikler, sinema tarihine geçti. Siyah-beyaz çekilmiş olmasına karşın anlatımındaki güç, bugün bile izleyiciyi ekrana kilitliyor.

Yurttaş Kane (Citizen Kane)

1941’de Orson Welles tarafından yazılan, yönetilen ve başrolünü üstlenilen Yurttaş Kane, sinema lisanının hudutlarını zorlayan ihtilal niteliğinde bir imal. Sinema, varlıklı ve güçlü bir medya işvereni olan Charles Foster Kane’in vefatıyla başlıyor ve bir gazetecinin Kane’in son kelamı olan “Rosebud”un (Gonca Gül) manasını araştırmasıyla devam ediyor.

Hikâye, farklı şahısların bakış açılarından anlatılan flashback’ler aracılığıyla Kane’in hayatını ve kişiliğini ortaya çıkarıyor. Çocukluğunda ailesinden ayrılarak büyük bir servetin varisi olan Kane, vakitle medya imparatorluğu kuruyor ve siyasete atılıyor. Lakin zenginliği ve başarısı arttıkça, etrafındaki beşerlerle olan bağları zayıflıyor ve yalnızlaşıyor.

Yurttaş Kane, teknik açıdan sinema tarihinde ihtilal yarattı. Derin odak, alışılmadık kamera açıları, yaratıcı ışık kullanımı ve doğrusal olmayan anlatım yapısı üzere yenilikler getirdi. Sinema, gücün yozlaştırıcı tesiri, Amerikan duşunun karanlık yüzü ve materyalizm eleştirisi üzere temalarıyla günümüzde de yankı buluyor.

Baba (The Godfather)

Francis Ford Coppola’nın 1972 imali başyapıtı The Godfather, Mario Puzo’nun tıpkı isimli romanından uyarlandı. Sinema, 1940’ların New York’unda güçlü bir mafya ailesi olan Corleone ailesini ve bilhassa Don Vito Corleone’nin (Marlon Brando) en küçük oğlu Michael’ın (Al Pacino) dönüşümünü anlatıyor.

Hikâye, Vito Corleone’nin kızının düğünü sırasında başlıyor. İşlerin içine girmek istemeyen savaş gazisi Michael, ailesinin başına gelen felaketler sonucu yavaş yavaş aile işinin derinliklerine çekiliyor. Babasına yapılan suikast teşebbüsünden sonra intikam almak için harekete geçiyor ve giderek babasının yerini alacak acımasız bir mafya lideri haline geliyor.

Baba, sırf bir hata sineması değil, tıpkı vakitte Amerika’daki İtalyan göçmenlerin hayatına, aile bağlarına ve Amerikan duşunun karanlık yüzüne ışık tutan bir aile destanı. Sinema, kusursuz oyunculukları, atmosferi, müziği ve unutulmaz diyaloglarıyla sinema tarihinin en değerli üretimlerinden biri olarak kabul ediliyor.

Schindler’in Listesi (Schindler’s List)

Steven Spielberg’in 1993 üretimi bu kara beyaz sineması, II. Dünya Savaşı sırasında Polonyalı iş adamı Oskar Schindler’in öyküsünü anlatıyor. Başlangıçta para kazanmak için Nazilerle iş birliği yapan Schindler (Liam Neeson), vakitle şahit olduğu vahşetten etkilenerek yüzlerce Yahudi’yi mevtten kurtarmaya karar veriyor.

Film, Nazi işgali altındaki Krakow’da başlıyor. Schindler, ucuz Yahudi emekçi çalıştırarak bir emaye fabrikası açıyor ve başlangıçta yalnızca kâr gayesi güdüyor. Lakin Plaszow toplama kampının acımasız kumandanı Amon Göth’ün (Ralph Fiennes) idaresindeki vahşeti gördükçe, personellerini korumak için elinden geleni yapmaya başlıyor. Fabrikasında çalıştırdığı Musevileri “askerî açıdan önemli” göstererek, onları toplama kamplarına gönderilmekten kurtarıyor.

Schindler’in Listesi, insanlık tarihinin en karanlık devirlerinden birini çarpıcı imajlarla perdeye taşırken, insan ruhunun karanlık ve aydınlık taraflarını de sorguluyor. Bilhassa kırmızı paltolu küçük kız sahnesinin de içinde bulunduğu birtakım sahneler, sinema tarihinin en etkileyici anları ortasında yer alıyor.

Esaretin Bedeli (The Shawshank Redemption)

Frank Darabont’un 1994 imali sineması, Stephen King’in bir hikayesinden uyarlandı. Kıssa, 1940’larda karısını ve sevgilisini öldürmekle suçlanan lakin suçsuz olduğunu sav eden bankacı Andy Dufresne’in (Tim Robbins) Shawshank Hapishanesi’ndeki 19 yıllık serüvenini anlatıyor.

Andy, hapishane hayatına ahenk sağlamakta zorlanırken, vakitle Red (Morgan Freeman) isimli bir mahkûmla dostluk kuruyor. Bankacılık marifetlerini kullanan Andy, hem gardiyanların hem de hapishane müdürünün mali işlerini yürütmeye başlıyor ve kütüphaneyi geliştirerek öteki mahkûmlara yardım ediyor. Lakin asıl maksadı, özgürlüğüne kavuşmak için sabırla bir plan yapmak.

Esaretin Bedeli, başlangıçta gişede başarılı olamasa da, vakitle kült bir sinemaya dönüştü ve IMDB’nin en yüksek puanlı sineması oldu. Sinema, umut, dostluk, sabır ve insan ruhunun dayanıklılığı temalarını işliyor. “Umut düzgün bir şeydir, tahminen de en düzgünü, âlâ şeyler asla ölmez” repliği, sinemanın özeti niteliğinde.

Pulp Fiction

Quentin Tarantino’nun 1994 imali kült sineması, birbirine bağlanan üç farklı hata öyküsünü alışılmadık bir kronolojik nizamda anlatıyor. Los Angeles’ta geçen öykülerde mafya tetikçileri, boksörler, gangsterler ve soyguncular yer alıyor. Sinema, iki tetikçi olan Jules Winnfield (Samuel L. Jackson) ve Vincent Vega’nın (John Travolta) işverenleri Marsellus Wallace için bir çanta geri alma vazifesiyle başlıyor. Öteki öykülerde, Wallace’ın boksör Butch Coolidge’e (Bruce Willis) çabayı kaybetmesi için rüşvet vermesi ve Vincent’ın Wallace’ın karısı Mia (Uma Thurman) ile geçirdiği tehlikeli akşam anlatılıyor.

Pulp Fiction, doğrusal olmayan anlatımı, çarpıcı diyalogları, tanınan kültür referansları ve şiddetin stilize kullanımıyla sinema lisanına yenilikler getirdi. Sinema, kabahat, kefaret, baht ve ahlaki görecelik temalarını işlerken, 1970’ler pop kültürüne de sık sık göndermeler yapıyor. Cannes Sinema Festivali’nde Altın Palmiye kazanan sinema, bağımsız sinemanın en büyük ticari başarılarından biri oldu.

Kuzuların Sessizliği (The Silence of the Lambs)

Jonathan Demme’in 1991 üretimi bu ruhsal tansiyon sineması, FBI stajyeri Clarice Starling’in (Jodie Foster) seri katil Buffalo Bill’i yakalamak için ünlü yamyam psikiyatrist Dr. Hannibal Lecter (Anthony Hopkins) ile çalışmasını bahis alıyor. Genç bayanları kaçırıp derilerini yüzen bir katil olan Buffalo Bill’i yakalamak için Clarice, akıl hastanesinde tutulan ve katil profili çıkarmakta uzman olan Dr. Lecter’dan yardım istiyor. Lecter, yardım etmeyi kabul eder fakat karşılığında Clarice’in ferdî travmalarını ve dehşetlerini paylaşmasını ister. İkili ortasında karmaşık bir bağlantı gelişirken, Clarice vakitle Buffalo Bill’e yaklaşıyor.

Film, eksiksiz oyunculukları ve tansiyon dolu atmosferiyle öne çıkıyor. Bilhassa Hopkins’in canlandırdığı Lecter karakteri, sinema tarihinin en unutulmaz makûs adamlarından biri olarak kabul ediliyor. En Yeterli Sinema, En Güzel Direktör, En Yeterli Bayan Oyuncu, En Âlâ Erkek Oyuncu ve En Güzel Uyarlama Senaryo kollarında Oscar kazanarak, bu beş kıymetli kolda Oscar kazanan üçüncü sinema oldu.

Forrest Gump

Robert Zemeckis’in 1994 üretimi sineması, hudutlu zekaya sahip lakin düzgün kalpli Forrest Gump’ın (Tom Hanks) harika hayat öyküsünü anlatıyor. Sinema, Forrest’ın Alabama’daki çocukluğundan başlayarak, Amerika’nın yakın tarihindeki kıymetli olaylara tanıklık ettiği ve bunlara beklenmedik formlarda dahil olduğu bir seyahati bahis alıyor. Forrest, fizikî mahzurları aşarak güzel bir koşucu oluyor, Vietnam Savaşı’na katılıyor, ping pong şampiyonu oluyor, karides teknesi işletiyor ve daha birçok macera yaşıyor. Tüm bu süreçte, çocukluk aşkı Jenny ile olan ilgisi, hayatının odak noktası olmaya devam ediyor.

Film, Amerika’nın 1950’lerden 1980’lere kadar olan periyodunu bir bireyin gözünden anlatırken, sevgi, dostluk, baht ve yazgı temalarını işliyor. Özel efektlerin yaratıcı kullanımıyla Forrest’ı tarihi olaylara dahil eden sinema, “Hayat bir çikolata kutusuna benzeri, ne çıkacağını asla bilemezsin” üzere unutulmaz repliklerle de biliniyor.

Yüzüklerin Efendisi: Hükümdarın Dönüşü (The Lord of the Rings: The Return of the King)

Peter Jackson’ın Tolkien’in epik fantastik romanından uyarladığı üçlemenin son sineması olan bu üretim, 2003 yılında vizyona girdi. Sinema, Frodo ve Sam’in tehlikeli Mordor seyahatinin sonuna yaklaşırken, Aragorn’un da Gondor tahtını geri almak için uğraşını anlatıyor.Frodo (Elijah Wood) ve Sam (Sean Astin), Tek Yüzük’ü Yazgı Dağı’nda yok etmek için Gollum’un rehberliğinde güçlü bir seyahat yaparken, Aragorn (Viggo Mortensen), Gandalf (Ian McKellen) ve öbür dostları, Sauron’un ordularına karşı insanlığın son savaşına hazırlanıyor.

Film, dostluk, fedakârlık, yürek ve umut temalarını işliyor.Yüzüklerin Efendisi: Hükümdarın Dönüşü, aday gösterildiği 11 Oscar kategorisinin tamamında ödül kazanarak sinema tarihine geçti. Özel efektleri, müziği, kostümleri ve etkileyici savaş sahneleriyle övgü toplayan sinema, fantastik çeşidin sinema tarihindeki en başarılı örneklerinden biri olarak kabul ediliyor.

Matrix (The Matrix)

Wachowski kardeşlerin 1999 üretimi bilim kurgu sineması, gerçekliğin sorgulandığı, ideoloji ve aksiyonu harmanlayan bir distopya sunuyor. Öykü, sıradan bir yazılım programcısı olan Thomas Anderson’ın (Keanu Reeves), Neo kod ismiyle gerçek dünyanın aslında makineler tarafından yaratılan bir simülasyon olduğunu keşfetmesini anlatıyor.

Neo, Morpheus (Laurence Fishburne) ve Trinity (Carrie-Anne Moss) üzere hackerlar tarafından gerçek dünyaya uyandırılıyor ve insanlığın makinelere karşı verdiği savaşta kıymetli bir rol üstleniyor. Sinema boyunca Neo, Matrix içindeki yeteneklerini geliştiriyor ve “Seçilmiş Kişi” olarak insanlığı kurtarma misyonunu üstleniyor.

Matrix, görsel efektleri, “bullet time” üzere yenilikçi teknikleri ve derin felsefi temaları ile sinema dünyasında çığır açtı. Sinema, gerçeklik, özgür irade, determinizm ve teknolojinin insanlık üzerindeki tesiri üzere mevzuları ele alırken, tanınan kültürü de derinden etkiledi.

Psycho

Alfred Hitchcock’un 1960 üretimi tansiyon sineması, sinema tarihinin en çok taklit edilen ve en tesirli dehşet sinemalarından biri. Kıssa, işvereninden 40.000 dolar çalarak kaçan sekreter Marion Crane’in (Janet Leigh), ıssız bir yolda Bates Motel’e sığınması ve motel sahibi Norman Bates (Anthony Perkins) ile tanışmasıyla başlıyor.

Marion, duş alırken vahşice öldürülüyor ve sinema, Marion’un kız kardeşi Lila ve sevgilisi Sam’in onun izini sürmesiyle devam ediyor. Araştırma derinleştikçe, Norman Bates’in karanlık sırları da ortaya çıkıyor. Hitchcock’un tahminen de en tanınmış sineması olan Psycho, tansiyon ve dehşet tiplerine yeni bir boyut getirdi. Bilhassa duş sahnesi, sinema tarihinin en ikonik anlarından biri olarak kabul ediliyor. Sinema, müziği, kurgusu ve atmosferiyle izleyiciyi derinden etkilerken, insan psikolojisinin karanlık istikametlerini de ustalıkla işliyor.

Ucuz Roman (Cheap Novel)

Japon direktör Akira Kurosawa’nın 1950 üretimi bu sinemasında, bir cinayetin dört farklı kişinin bakış açısından anlatıldığı karmaşık bir kıssa sunuluyor. Bir samuray ve karısı, ormanın derinliklerinde seyahat ederken haydut Tajomaru tarafından taarruza uğruyor. Olay sonunda samuray ölüyor, lakin vefatının nasıl gerçekleştiği dört farklı şahidin anlatımına nazaran değişiyor.

Haydut Tajomaru, samurayın karısı, ölmüş samurayın ruhu ve bir oduncu, olayları kendi bakış açılarından anlatıyor ve her birinin versiyonu başkalarından farklı. Sinema, gerçeğin nispi tabiatını ve insanların kendi çıkarları doğrultusunda gerçeği nasıl çarpıttığını sorguluyor.

Rashomon, anlatım yapısı ve sinematografisiyle dünya sinemasını derinden etkiledi ve Batı’da Japon sinemasının tanınmasında büyük rol oynadı. Sinema, “Rashomon etkisi” olarak bilinen, birebir olayın farklı şahıslar tarafından farklı biçimlerde algılanması ve anlatılması kavramının da popülerleşmesini sağladı.

2001: Uzay Macerası (2001: A Space Odyssey)

Stanley Kubrick’in 1968 imali bilim kurgu başyapıtı, insanlığın evrimi, teknoloji ve yapay zekâ üzere temaları işleyen felsefi bir seyahat sunuyor. Sinema, tarih öncesi periyottan geleceğe uzanan dört kısımdan oluşuyor: “İnsanlığın Şafağı”, “TMA-1”, “Jüpiter Görevi” ve “Jüpiter ve Sonsuzluk Ötesi”.

Hikâye, insanın evrimindeki birinci adımları gösteren ilkel beşerlerle başlıyor ve daha sonra 21. yüzyıla atlayarak, Ay’da bulunan gizemli bir monolitin keşfini anlatıyor. Akabinde, beş astronot ve yapay zekâ bilgisayarı HAL 9000’in yer aldığı Jüpiter vazifesine odaklanıyor. Seyahat sırasında HAL, arızalanmaya başlıyor ve mürettebatı tehlikeye atıyor.

2001: Uzay Macerası, özel efektleri, müziği ve sıra dışı anlatım şekliyle sinema tarihinde çığır açtı. Kubrick’in minimal diyalog ve yavaş tempo kullanımı, derin fikirlere dalma fırsatı veriyor. Sinema, insan zekâsının hudutlarını ve kozmostaki yerimizi sorgularken, görsel şöleniyle de izleyiciyi büyülüyor.

Sinema Cenneti (Cinema Paradiso)

Giuseppe Tornatore’nin 1988 imali İtalyan sineması, sinemaya duyulan aşkı ve nostaljiyi mevzu alan duygusal bir kıssa anlatıyor. Sinema, başarılı bir film yönetmeni olan Salvatore’nin, çocukluk aşkı olan sinema salonunun operatörü Alfredo’nun mevt haberini almasıyla başlıyor ve Salvatore’nin geçmişine dönerek çocukluğunu ve gençliğini hatırlamasıyla devam ediyor.

İkinci Dünya Savaşı sonrası Sicilya’nın küçük bir kasabasında geçen öyküde, küçük Salvatore (Toto), köyün tek cümbüş kaynağı olan Cinema Paradiso’ya hayran oluyor ve projeksiyon odacısı Alfredo ile dostluk kuruyor. Alfredo, Toto’ya sinema sevgisini aşılıyor ve ona hayatla ilgili kıymetli dersler veriyor.

Film, sinema sevgisi, birinci aşk, dostluk ve geçmişle yüzleşme temalarını işlerken, İtalya’nın savaş sonrası periyodunun toplumsal ve kültürel değişimlerini de yansıtıyor. Bilhassa sinemanın final sahnesi, sinema tarihinin en dokunaklı anlarından biri olarak kabul ediliyor.

Vertigo

Alfred Hitchcock’un 1958 üretimi bu tansiyon sineması, emekli polis dedektifi John “Scottie” Ferguson’ın (James Stewart) yükseklik korkusu nedeniyle işini bırakmasını ve eski bir arkadaşının karısı Madeleine Elster’i (Kim Novak) takip etme vazifesini üstlenmesini mevzu alıyor.

Scottie, Madeleine’in davranışlarını gözlemlerken, bayanın intihar etmiş büyükannesinin hayaletiyle bağlantı kurduğuna inanmaya başlıyor. Vakitle Madeleine’e âşık olan Scottie, bayanın bir kilise kulesinden atlayarak intihar etmesini yükseklik korkusu nedeniyle engelleyemiyor.

Madeleine’in vefatından sonra suçluluk hissiyle boğuşan Scottie, bir gün sokakta Madeleine’e benzeyen Judy isimli bir bayanla karşılaşıyor ve takıntılı bir halde onu Madeleine’e benzetmeye çalışıyor. Vertigo, kimlik, takıntı, aşk ve yanılsama temalarını işliyor. Hitchcock’un en şahsî sineması olarak kabul edilen üretim, vakitle eleştirmenlerin beğenisini kazanarak günümüzde en düzgün sinemalar listelerinin vazgeçilmezi haline geldi.

Yedi Samuray (Seven Samurai)

Akira Kurosawa’nın 1954 üretimi bu epik samuray sineması, 16. yüzyıl Japonya’sında eşkıyaların daima baskınına uğrayan bir köyün, kendilerini korumak için yedi samuray kiralamasını husus alıyor. Umutsuz köylüler, hasat vakti tekrar gelecek olan eşkıyalara karşı korunmak için kasabaya gidip samuray aramaya başlıyor.

Kanbei isimli yaşlı ve bilge bir samuray, altı samurayı daha ikna ederek köye geliyor. Samuraylar, köylüleri savaşmak için eğitiyor ve köyün savunmasını planlıyor. Eşkıyalar geldiğinde, köylüler ve samuraylar birlikte şiddetli bir çabaya girişiyor.

Yedi Samuray, aksiyon sahneleri, karakter gelişimi ve kıssa anlatımıyla dünya sinemasını derinden etkiledi. Sinema, sadece samuray sinemalarını değil, western çeşidini de etkiledi ve “The Magnificent Seven” üzere sinemalara ilham kaynağı oldu. Kurosawa’nın bu başyapıtı, yürek, fedakârlık ve toplumsal sınıf farkları üzere kozmik temaları işliyor.